In De Winkelhaak treffen creatieve ondernemers elkaar. Dat kan in de kantoren, vergaderzalen, de designgalerij, de eventruimte of in de gezellige koffiebar. Het gebouw is ontworpen om de interactie tussen de bewoners te stimuleren. Een bouwtechnisch team, waaronder Klara en Filip, dacht hier eind jaren negentig goed over na.

KLARA: “Eind jaren negentig had de stationsbuurt nood aan een herwaarderingsplan met concrete acties. De buurt was verpauperd door prostitutie en drugs en er was een grote concentratie van mensen met weinig koopkracht. We geloofden dat de creatieve sector de motor van verandering kon zijn. Bovendien hadden creatieve ondernemers in die tijd nood aan kantoorruimte en een netwerk. Zo ontstond het idee van een designcenter dat een dak zou bieden aan ontwerpbureaus en eenmanszaken die konden uitgroeien tot grotere stabiele bedrijven, waardoor de Antwerpse creatieve sector aan betekenis zou winnen. Het was dus niet onze taak om een dienstverlening uit te bouwen voor de toenmalige bewoners, wel om een nieuw publiek aan te trekken dat een nieuwe vibe zou meebrengen.”

FILIP: “Het designcenter had niet alleen de ambitie om een mooi en spraakmakend gebouw te worden. Met haar werking wilden we de buurt ook een nieuwe identiteit schenken, een economische boost geven en er een nieuwe sociale dynamiek creëren. Het idee was dat de ondernemers van het designcenter in de buurt kwamen wonen. En dat ze hun bedrijf in de buurt zouden vestigen zodra ze De Winkelhaak ontgroeiden. Inzetten op zowel ruimtelijke, economische als sociale impulsprojecten was voor die tijd toch wel vernieuwend. Het draait sindsdien niet enkel om de bakstenen, maar evengoed om de bewoners en de gebruikers van de stad.”

KLARA: “Je kan geloven dat de deur werd platgelopen door buitenlandse overheden. Coworkings waren toen ook allesbehalve mainstream. Dus om dit impulsproject een kans te geven, kregen we subsidies om een casco gebouw neer te zetten en zochten we privé-investeerders om de inrichting en de werking te financieren tot we break-even zouden zijn. Er werd een publiek-privaat samenwerkingsverband opgezet. Ideaal voor zo’n experiment! Het gebouw werd in 2002 opgeleverd en sindsdien hebben we de rechten en plichten van een eigenaar. Daar ook nog eens een rendabel businessplan naast leggen, was op dat moment uniek in Europa. De Winkelhaak heeft nooit structurele subsidies gekregen voor zijn werking. We draaiden altijd op eigen inkomsten. Dat heeft ook een keerzijde. Omdat onze winsten minimaal zijn, hebben we geen reserves voor het steeds duurder wordende onderhoud. Die evenwichtsoefening mag niet onderschat worden bij toekomstige projecten met een publiek-private samenwerking.”

“Het gebouw zelf was ook experimenteel. We wilden een ambitieus gebouw. Om een multidisciplinair en geïntegreerd project te ontwerpen zetten we iedereen meteen rond de tafel, van grafische vormgever tot interieurarchitect. We kozen ook voor een duurzaam gebouw met een neutrale vormgeving die niet in conflict zou gaan met de creatieven die erin zaten. Daar zijn we vandaag nog steeds heel blij mee.”

KLARA: “De rode draad in het design is communicatie. Het gebouw communiceert met de buurt. De verlichting, gordijnen en grote ramen zijn een knipoog naar de prostitutie die hier destijds huisde. ‘s Nachts licht het gebouw op. Dat bevordert het veiligheidsgevoel in een buurt met een slechte reputatie. Overdag nodigen de overdekte passage rond het gebouw en de binnenstraat nieuwsgierige buurtbewoners uit. Als er tentoonstellingen zijn moet je zelfs niet binnenkomen, je kan gewoon binnengluren. Het is niet een op zichzelf gekeerd gebouw.”

FILIP: “Het is een open en interactief gebouw dat flirt met voorbijgangers en omwonenden. En ook de binnenruimtes stimuleren interactie. We ontwierpen bewust géén klassiek kantoor met kleine individuele werkruimtes. Wel één overgedimensioneerde ruimte met grote schuifdeuren zodat er kruisbestuiving mogelijk is tussen de ateliers. Op het eerste verdiep staat de printer en op het derde verdiep de keuken. Mensen moeten dus circuleren doorheen het gebouw en over alle verdiepen. Zo maakten we van De Winkelhaak een open en dynamische werkomgeving.”

“Technisch gezien is de dynamische gevel best bijzonder. De zonwering zorgt ervoor dat het uitzicht en de stijl wijzigen met de stand van de zon. Dat geeft een speels en verrassend effect. Daarnaast heeft het gebouw een intelligente draagstructuur met een doordachte integratie van bekabeling en leidingen, zodat het grondplan heel wat andere invullingen mogelijk maakt.”

FILIP: “De Winkelhaak was een van de hefboomprojecten dat concreet gestalte moest geven aan de structuurschets die midden jaren negentig werd opgemaakt. Samen met een aantal andere projecten op welgekozen locaties, zoals de bibliotheek Permeke en het woonproject in de Schaafstraat, moest De Winkelhaak een stadskanker aanpakken. En vooral een stroom van nieuwe mensen en gebruikers op gang brengen, zodat er een nieuw stukje stad kon groeien. Het was een voorrecht om daar samen met architect Coby Manders aan te kunnen meewerken en omringd te worden door een fantastisch en professioneel bouwteam. Ik kijk er met zeer veel plezier en trots op terug, echt waar!”

FILIP: “Na 20 jaar stel ik vast dat het gebouw nog steeds functioneert zoals we het destijds ontworpen hebben en dat het klaar staat voor een volgende generatie. Wat de impact op de buurt betreft, heb ik een gemengd gevoel. Het project stuurde het imago van de buurt in de positieve zin bij en bracht een extra dynamiek teweeg. Al hoopte ik 20 jaar geleden als jonge stadsplanner dat private initiatieven en investeringen in en rond de Offerandestraat sneller op gang zouden komen. Ondertussen weet ik dat stadsontwikkeling tijd en geduld vraagt.”

KLARA: “Voor de creatieve sector was De Winkelhaak een succes. De sector is gegroeid. Anderzijds is het inderdaad niet gelukt om lokale, creatieve bedrijfjes te laten vestigen in de Offerandestraat. Dat is jammer. Kruisbestuiving onder de ondernemers is ons wel gelukt. En een aantal bedrijven die De Winkelhaak ontgroeiden, hokten samen op nieuwe locaties. Zo ontstonden er mini Winkelhaakjes rondom ons. Heel fijn om te zien. Het netwerk groeit trouwens nog steeds. Mensen die hier ooit werkten, komen graag terug voor onze vergaderruimtes en events. Het verjaardagsfeest op 21 september wordt een terugzien van heel veel oude bekenden!”

“Ook onder de blijvers zien we een mooie evolutie in ondernemerschap. In een tweede fase werd ons hoofdgebouw verrijkt met appartementen. Onverwachts waren er weinig geïnteresseerde kopers. Toen de appartementen herbestemd werden tot kantoren, was er wél een publiek: onze huurders kochten zich in. Zo bleven ze onder hetzelfde dak en konden ze nog steeds gebruik maken van onze diensten.”

KLARA: “In 2030 geven we het gebouw terug aan stad Antwerpen. Ik hoop de komende jaren met de beleidsmakers te kunnen samenzitten over het uitwerken van een nieuwe bestemming. Persoonlijk vind ik dat er vandaag minder nood is aan een concept zoals De Winkelhaak. Er zijn voldoende coworkinglocaties beschikbaar. Maar we zouden het heel jammer vinden als de stad het gelijkvloers zou verhuren aan een supermarkt en op de verdiepen mainstream kantoren zou toelaten. Daarom willen we nu al de nieuwe puzzel leggen en graag een ambitieuze herbestemming voorstellen. Dit is dan ook een warme oproep aan de creatieve sector om mee te denken over de toekomst. Huisvesting is geen drempel meer, maar wat zijn de huidige noden? Net zoals in 2002 leggen we de lat graag hoog en vinden we dat De Winkelhaak opnieuw de plek moet worden waar geëxperimenteerd wordt met concepten die impact hebben op de leefbaarheid van de stad.  Alle ideeën zijn welkom!”

Tekst: Studio Lima